Μία “σούμα” στη Σύγχρονη Κοινωνική Θεωρία

 Του Γιάννη Γεωργιάδη

Οι θεωρητικοί από τη Σχολή της Φρανκφούρτης έως και του Μεταδομισμού έχουν παραθέσει ορισμένες θεωρίες, οι οποίες δεν αφορούν αποκλειστικά την πολιτική δράση, αλλά και την κοινωνική ζωή του ανθρώπου (που αποτελεί σκοπό της πολιτικής). Αυτές οι θεωρίες, λοιπόν, μπορούν να συνδυαστούν και να αναδείξουν ένα καθολικό σύστημα πραγμάτων.

Στη διάρκεια του 20ου αιώνα, το αντικείμενο της κοινωνιολογίας κατάφερε να εξελιχθεί σε σημείο που να αποτελέσει αυτοτελές ακαδημαϊκό αντικείμενο. Από τον Εμίλ Ντυρκέμ [Émile Durkheim] μέχρι και σήμερα, η Κοινωνιολογία συνεχώς αυξάνει τις θεματικές της, ενώ όλο και περισσότερο πλαισιώνει τις ζωές των ανθρώπων.

Από τη δεκαετία του 1960 κι έπειτα, η κοινωνιολογία «αγκάλιασε» με τις θεωρίες της την πολιτική επιστήμη. Το αποτέλεσμα ήταν να γεννηθούν η Σχολή της Φρανκφούρτης και αυτό που αποκαλούμε σήμερα «Σύγχρονη Κοινωνική Θεωρία» [ή ΣΚΘ, όπως την αποκαλούσε μια γνωστή μου]. 

Η Σύγχρονη Κοινωνική Θεωρία ανανέωσε τις θέσεις του Κάρλ Μαρξ, ενσωματώνοντας την ψυχανάλυση των Σίγκμουν Φρόυντ και Λακάν, καθώς και την [φιλοσοφική υπό μία έννοια] γλωσσολογία των Σωσσύρ και Λεβί-Στρωσς. Θεωρητικοί όπως ο Καρλ Γκουστάβ Γιουνγκ και Ζακ Ντεριντά είτε είναι μεταγενέστεροι των βασικών είτε και οι ίδιοι έβαλαν το λιθαράκι τους στην ανάπτυξη της.

Η Σύγχρονη Κοινωνική Θεωρία

Καιρός γαρ παρήλθε ούτως ώστε να συσταθεί η «σούμα» μας. Ξεκινάμε από τα πιο συγκεκριμένα προς τα πιο γενικά.

 Ο Φρόυντ μίλησε για το «Εγώ», το «Υπερεγώ» και το «Αυτό». Θα μπορούσαμε, υπό μία έννοια, να πούμε ότι το «μέσο πεδίο» προσέγγισης αντικειμένων είναι το «Εγώ» και από ‘κει και πέρα: ό, τι κατοχυρώνεται περνά στο «Υπερεγώ» (αφού εγκριθεί) και ό, τι δεν κατοχυρώνεται παραμένει στο «Αυτό», στο ασυνείδητο και σε αυτό που...δεν έχει ανακαλυφθεί.

 Η «ικανότητα» αυτή (κατά τα άλλα) του εαυτού μας μπορεί να επηρεάσει το «εύρος»-«μέγεθος» του κάθε κεφαλαίου. Και ως κεφάλαιο, εγώ εδώ, ορίζω τις 4 πτυχές του μοντέλου AGIL για τις οποίες μιλά ο Τάλκοττ Πάρσονς. 

Η Προσαρμογή (A), Επίτευξη Στόχων (G), Ενσωμάτωση (I) και Διατήρηση Προτύπων (L) ανταποκρίνονται αντίστοιχα στην Οικονομία, την Πολιτική, την Κοινωνία και τον Πολιτισμό. Φανταστείτε τα τελευταία 4 στοιχεία-πτυχές να λαμβάνουν χώρα τόσο σε μια κοινωνία όσο και σε ατομικό επίπεδο. Μπορεί κάποιος να επιλέγει να έχει μεγαλύτερο Οικονομικό Κεφάλαιο (ή Κεφάλαιο A) και μικρότερο Πολιτισμικό Κεφάλαιο (ή Κεφάλαιο L) και αντίστροφα. 

Αυτό που φρονώ είναι ότι, όπως λέμε λαϊκιστί, άμα βρει κάποιος το «κουμπί» που ρυθμίζει τα πάντα, μπορεί να αναπτύξει όλα αυτά τα κεφάλαια παράλληλα και να περάσει θετικά ερεθίσματα στο προσυνειδητό (ήτοι τον «Μουφτή» του εαυτού μας) και έπειτα στο συνειδητό μέρος της ψυχής.

Τα ερεθίσματα, ή αλλιώς η έξεις [habitus], καθώς κυλά ο χρόνος, αλλάζουν και εξελίσσονται. Δεν διατηρούνται μέχρι σήμερα όλες οι συνήθειες των προγόνων μας που ζούσαν το 1800. 

Ο Αριστοτέλης (σε αντίθεση με τη δομιστική άποψη) έλεγε ότι οι συμπεριφορές βρίσκονται έξωθεν της ψυχής και πως ο άνθρωπος τις ανακαλύπτει και υιοθετεί όποια του ταιριάζει. Αν καλύπτονταν όλες οι συμπεριφορές, δε θα υπήρχε χώρος για ανάπτυξη και το σύστημα, που θα το ονομάσουμε «Βιόκοσμο» (με άλλα λόγια, θεωρία του Χάμπερμας), θα χρειαστεί να μοιραστεί σε τμήματα. 

Μιας και που αναφέρθηκε ο Βιόκοσμος, ο Γιούργκεν Χάμπερμας υποστήριζε ότι ο Βιόκοσμος «τρώγεται» (ορθότερα, αποικιοποιείται) από το «Σύστημα». Αυτό ονομάζεται «Αποικιοποίηση του Βιόκοσμου.

Γίνεται το ασυνείδητο των ατόμων να βρεθεί στα (φαγωμένα) πεδία του Συστήματος; Φυσικά. Αν κρίνει ότι τα (εκσυγχορνισμένα) ερεθίσματα που οφείλει να υιοθετήσει βρίσκονται στο Σύστημα και όχι στον Βιόκοσμο, είναι στο χέρι του ατόμου να εξοικειωθεί με αυτά.

Ωστόσο, το υποκείμενο, δηλαδή το άτομο, δεν είναι άβουλο. Έχει ορθολογική (αυτο)συνείδηση και αυτή είναι που θα το οδηγήσει να ξεχωρίσει τις καταστάσεις. Με αυτόν τον τρόπο θα αποβάλλει τις άχρηστες πεπερασμένες συνήθειες και παράλληλα θα αντισταθεί στην υιοθέτηση νέων προτύπων που μπορεί να χαλάσει την ιδέα που δίνει ο βιόκοσμος γενικότερα. 

Η αντίσταση ονομάζεται Αποαποικιοποίηση. Με την Απαποικιοποίηση, συμπληρώνουμε-διευρύνουμε το «εγώ» μας, βελτιώνοντας μας και όχι απλά αλλάζοντας μας. Ειδάλλως μιλάμε για αλλαγή των βάσεων. Και αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα μετατόπιση σε άλλον Βιόκοσμο. Γι’ αυτό και βγαίνω μόνος μου στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι είναι η (όποια) ιστορία που κουβαλούν- και αυτή απαρτίζεται από τις στιγμές και τις επιλογές μας. Επομένως, είμαστε οι στιγμές μας- είμαστε οι επιλογές μας!

Κλείνοντας, θέλω να πιστεύω ότι το κείμενο και η εικόνα σας βοηθούν να κατανοήσετε το σκεπτικό μου, τη «σούμα».

Μπορεί να σας βοηθήσει; Θέλω να πιστεύω πως ναι. Αρκεί να το δείτε ως πλάνο αναπροσαρμογής για την προσέγγιση νέων ανθρώπων στην κοινωνική ζωή.